กองพัฒนาศักยภาพผู้บริโภค

โรคเบาหวาน กับการใช้ยา

6 ตุลาคม 2566

อัพเดท ณ วันที่ 13/11/67

โรคเบาหวานจัดเป็นหนึ่งในโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) ที่หลายคนรู้จักเป็นอย่างดี โดยเป้าหมายหลักของการรักษาโรคเบาหวาน คือ การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม ซึ่งจำเป็นต้องมีการดูแลสุขภาพ ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภค และมีความเข้าใจในการใช้ยาอย่างถูกต้อง เราจึงขอนำเสนอ
สาระความรู้เพื่อให้ผู้ป่วยเบาหวานสามารถใช้ยาได้อย่างถูกต้องเหมาะสม ดังนี้

ปัจจุบันยารักษาโรคเบาหวานมี 2 รูปแบบ ได้แก่ ยาเม็ดรับประทานและยาฉีดอินซูลิน

1. ยาเม็ดรับประทานรักษาโรคเบาหวาน ซึ่งมีทั้งแบบก่อนอาหารหรือหลังอาหาร ดังนั้น
ต้องรับประทานยาตามที่ฉลากระบุ หรือตามที่แพทย์ เภสัชกรกำหนดเท่านั้น ซึ่งจะแบ่งเป็นกลุ่มหลัก ๆ ดังนี้

- ซัลโฟนิลยูเรีย (Sulfonylureas) เช่น ไกลเบนคลาไมด์(Glibenclamide) กลิพิไซด์ (Glipizide) ควรรับประทานก่อนอาหาร 30 นาที วันละ 1 - 2 ครั้ง ตามแพทย์สั่ง

- ไบกัวไนด์ (Biguanides) เช่น เมทฟอร์มิน (Metformin) ควรรับประทานหลังอาหารทันที เพื่อ
ลดอาการแทรกซ้อนของข้างเคียงที่ทางเดินอาหารวันละ 2 - 3 ครั้ง ตามแพทย์สั่ง

- อัลฟากลูโคซิเดส อินฮิบิเตอร์ (Alpha-glucosidase inhibitor) เช่น อะคาร์โบส (Acarbose) หรือ กลูโคเบย์ (Glucobay) ควรรับประทานยาพร้อมกับอาหารคำแรก โดยแพทย์จะปรับให้สอดคล้องกับมื้ออาหารที่ผู้ป่วยรับประทาน

- ไธอะโซลิดีนไดโอน (Thiazolidinedione) เช่น โรซิกลิธาโซน (Rosiglitazone) ไพโอกลิทาโซน (Pioglitazone) รับประทานหลังอาหาร 15 - 30 นาที วันละ 1 - 2 ครั้ง ตามแพทย์สั่ง

2. ยาฉีดอินซูลิน แบ่งออกเป็น 2 ชนิด คือ

ยาฉีดอินซูลินชนิดน้ำใส และยาฉีดอินซูลินชนิดน้ำขุ่น ก่อนฉีดต้องคลึงขวดยาเพื่อให้มีอุณหภูมิใกล้เคียงกับร่างกาย โดยคลึงบนฝ่ามือไปมาเบา ๆ ห้ามเขย่าขวด เพราะจะทำให้เกิดฟองอากาศ สามารถฉีดเข้าใต้ผิวหนังตามบริเวณต่าง ๆ คือ หน้าท้อง ต้นแขน หน้าขา และสะโพก โดยตำแหน่งที่ดีที่สุด คือ หน้าท้อง เนื่องจากการดูดซึมของยาคงที่ แต่ควรฉีดห่างจากรอบสะดือ 1 - 2 นิ้ว และควรหมุนเวียนเปลี่ยนจุดที่ฉีด ไม่ควรฉีดซ้ำตำแหน่งเดิมทุกวัน

การฉีดยาอินซูลินมีความสัมพันธ์กับมื้ออาหารและชนิดของยา ถ้าฉีดอินซูลินชนิดที่ออกฤทธิ์สั้นมากควรฉีดยาก่อนมื้ออาหาร 15 นาที และถ้าฉีดอินซูลินชนิดออกฤทธิ์สั้นควรฉีดยาก่อนมื้ออาหาร 30 นาที ส่วนอินซูลินชนิดออกฤทธิ์ปานกลางหรือออกฤทธิ์ยาวอาจฉีดก่อนอาหารหรือก่อนนอน ซึ่งในการฉีดอินซูลินนั้นควรฉีดเวลาใกล้เคียงกันในแต่ละวันเพื่อให้ระดับน้ำตาลมีความสม่ำเสมอ

หลักการใช้ยารักษาเบาหวาน คือ

1. ต้องรับประทานยา และ/หรือ ฉีดอินซูลินอย่างสม่ำเสมอทุกวันตามแพทย์สั่ง เพื่อควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดและป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อนต่ออวัยวะอื่น ๆ ห้ามหยุดยา ห้ามเพิ่มหรือลดขนาดยาเอง

2. ยารักษาเบาหวานส่วนใหญ่ออกฤทธิ์สัมพันธ์กับมื้ออาหารควรตั้งนาฬิกาปลุกหรือการแจ้งเตือน เพื่อให้รับประทานยา และ/หรือ ฉีดอินซูลินได้ตรงเวลา

3. ไม่ควรนำยาของคนอื่นมารับประทาน

4. ควรพบแพทย์ตามนัดและแจ้งแพทย์ทุกครั้งเกี่ยวกับความสม่ำเสมอของการใช้ยา เพราะอาจมีผลต่อค่าระดับน้ำตาลในเลือดที่เปลี่ยนแปลงไป

5. หากมีผลข้างเคียงรุนแรงจากการใช้ยาควรไปพบแพทย์ทันที

6. ไม่ควรหาสมุนไพรหรือผลิตภัณฑ์เสริมอาหารเพื่อหวังลดระดับน้ำตาลในเลือดมารับประทานเอง เนื่องจากอาจมีผลกับยาปัจจุบันที่ใช้รักษา และเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดผลข้างเคียง

7. เก็บรักษายาให้เหมาะสม สำหรับยารับประทาน หากต้องการแบ่งรับประทานยา ควรแบ่งใส่ตลับสำหรับบรรจุยาให้พอใช้ในแต่ละวัน ไม่ควรแบ่งยาล่วงหน้าโดยเฉพาะยาที่อาจชื้นง่ายหรือจำเป็นต้องเก็บพ้นแสง ส่วนยาฉีดอินซูลินควรเก็บในตู้เย็นที่อุณหภูมิ 4-8 องศาเซลเซียส โดยวางในตู้เย็นยกเว้นฝาตู้เย็นและช่องแช่แข็ง และแยกบริเวณเก็บยาออกจากบริเวณเก็บอาหาร สำหรับอินซูลินที่เปิดใช้แล้วสามารถวางไว้นอกตู้เย็นได้หากอุณหภูมิไม่สูงมาก แต่ต้องใช้ขวดนั้นให้หมดภายใน 30 วัน